https://lia4.lvivcenter.org/pl/themes/rynok-square/Rynek we Lwowie
Rynek we Lwowie
ID:
69
Celem pracy
jest przedstawienie cech szczególnych lwowskiego Rynku, podkreślenie
najważniejszych chwil w jego historii oraz głównych tendencji rozwoju. W przedstawionym
temacie połączono materiały różnych projektów wizualnych Centrum Historii Miejskiej.
Historia
Plac Rynkowy znajduje się w sercu
zabytkowej części Lwowa. Z jednej strony taki plac jest integralną częścią
każdego historycznego europejskiego miasta, składającego się z jednakowych
elementów; z drugiej strony każdy Rynek posiada swoje cechy szczególne oraz
nietypowe przestrzenne rozwiązania architektoniczne, które zawsze były i nadal pozostają
ważnym czynnikiem w kształtowaniu tożsamości miasta. Plac rynkowy w obrębie
murów miejskich był miejscem koncentracji życia publicznego, politycznego,
socjalnego mieszczan, tutaj odbywały się różne wydarzenia i uroczystości.
Pośrodku znajdowała się najbardziej znacząca budowla – ratusz, gdzie działała
władza miejska. Najdroższe parcele wokół placu były zabudowane przez najzamożniejszych
lwowian według projektów najlepszych ówczesnych architektów. Dzisiaj plac ten
nadal jest ważnym, chociaż już nie jedynym centrum miasta.
Bogata architektura oraz ważna
rola placu rynkowego jest jednym z głównych powodów stałego zainteresowania
badaczy. Celem tego tematu w ramach projektu „Lwów Interaktywny” jest
prezentacja cech charakterystycznych dla lwowskiego rynku, podkreślenie
momentów kluczowych w jego historii oraz głównych tendencji rozwoju. Najwięcej
uwagi zwrócono nie tylko na szczegóły tworzące plac w dniu dzisiejszym, ale i
tym, które pełniły ważną funkcję na różnych etapach rozwoju. W temacie
połączone zostały materiały różnych multimedialnych projektów Centrum Historii Miejskiej
– galeria dawnych zdjęć Rynku, przy pomocy których można prześledzić zmianę w
wyglądzie placu w ciągu ХІХ-ХХ ww.; mapy historyczne rejestrujące stan
miasta w różnych epokach (w czasie istnienia fortyfikacji miejskich koniec XVIII
w., oraz miasta w czasie tak zwanego “fin de siècle”), krótki film dokumentalny
o pomnikach architektury i zbiory Lwowskiego Muzeum Historycznego, znajdującego
się w kamienicach na rynku.
Budynek jest jednym z lepszych przykładów architektury późnego renesansu we Lwowie. Jego budowa datowana jest na koniec XVI w., przebudowa miała miejsce w latach 1737-1739. Budynek jest pokazowym przykładem miejskiej architektury pałacowej doby renesansu. Jego tradycyjna nazwa, „Kamienica Bandinellowska”, pochodzi od nazwiska pierwotnego właściciela.
Budynek mieszkalny, zbudowany w XVI w., przebudowany w XVIII w. (autor projektu:: P. Polejowski). W architekturze kamienicy formy późnego baroku (obecne w dekoracjach rzeźbiarskich parteru) łącza się z klasycystyczną fasadą.
Czarna kamienica jest zabytkiem późnego renesansu. Jego budowa datowana jest na lata 1588-89 (autorzy projektu: P. Barbon, P. Rzymianin). i 1596 (dobudowa drugiego piętra, autor projektu: P. Krasowski). Kolejne przebudowy odbyły się w latach 1677 (rzeźby fasad, attyka, autor projektu: M. Gradowski); 1884 (dobudowa trzeciego piętra, autorzy projektu: M. Fechter, A. Piotrowski); 1911 (restauracja fasady, autor projektu: E. Żychowicz); 1926 (restauracja wnętrza).
Budynek mieszkalny (obecnie – budynek Lwowskiego Muzeum Historycznego) datowany jest na koniec XVI w. (autor projektu: Piotr Krasowski), rozbudowany został w XVII w., w XIX w. gruntownie go przebudowano. Obecny charakter budowli jest rezultatem przebudowy kamienicy renesansowej w duchu klasycyzmu.
Kamienica Korniakta, albo Kamienica Królewska (obecnie – siedziba Lwowskiego Muzeum Historycznego, Rynek 6). Styl architektoniczny tego budynku – najbardziej znanej wśród kamienic lwowskiego Rynku – charakteryzuje połączenie stylów różnych epok. Można wśród nich wymienić gotyk (sklepienia piwnic), renesans (plan budynku i fasad), manieryzm/ barok (attyka), empire (niektóre elementy dekoracji fasady, wnętrza), neorenesans (zrekonstruowane wewnętrzne podwórze). W chronologii budownictwa jako najważniejsze daty wymienić należy 1580 r. (budowa kamienicy, autor projektu: P. Barbon) oraz 1678 r. (dobudowa attyki). Kolejne przebudowy miały miejsce w XVIII-XIX w., w latach 1910-1912 rekonstruowano podwórze. Historyczna nazwa – „Kamienica Korniakta” – pochodzi od imienia pierwszego właściciela, greckiego kupca Konstantyna Korniakta. Budynek włączony został w zabudowę wschodniej pierzei Rynku, jego tylna fasada wychodzi na ul. Fedorowa.
Budynek datowany jest na koniec XVI w. – początek XVII w., w latach 40. XIX w. został przebudowany (autor projektu: Fryderyk Bauman). Ogólne założenie zabytku nosi w związku z tym wyraźne cechy renesansu, zaś w dekoracji fasady przeważają formy klasycystyczne. Kamienica mieści się na wschodniej pierzei Rynku, tylna fasada wychodzi na ul. Fedorowa. Obecnie (2009) budynek mieszkalny.
Dawny Pałac arcybiskupi (obecnie budynek mieszkalny). Budynek pełnił funkcje pałacu arcybiskupiego, datowany jest na 1634 r. (autor projektu: J. Pokorowicz), przebudowany został w 1845 r. Architektura tego obiektu łączy w sobie cechy renesansu (plan budynku) i klasycyzmu (fasada). Budynek o sześciookiennej fasadzie wzniesiony został na dwóch sąsiednich posesjach wschodniej pierzei Rynku. Jego tylna fasada wychodzi na ul. Fedorowa.
Budynek jest przykładem pałacu magnackiego doby baroku, włączonego w zespół późnośredniowiecznej i renesansowej zabudowy Rynku. Wzniesiony został w XVII w., w latach 1744-1763 został kapitalnie przebudowany (autorzy projektu: Jan de Witte, Bernard Meretyn, Marcin Urbanik; rzeźbiarze Sebastian Fesinger, Stefan Kodecki).
Kamienica Massariego. Budynek zaliczany jest do najcenniejszych zabytków renesansowych we Lwowie. W swoim czasie był rezydencją konsula Republiki Weneckiej. Historia budowy obiektu zaczyna się w latach 80. XVI w. (autor projektu: Piotr Szczęśliwy), obejmuje przebudowy w wieku XVII, XIX i XX oraz prace restauracyjne w 1936 r. Nazwa historyczna pochodzi od funkcji konsula Republiki Weneckiej, pełnionej przez dawnego właściciela budynku, Antonio Massariego. W budynku zachowały się stropy i elementy dekoracji z najdawniejszego okresu budowy obiektu, zakończonego ok. 1589 r. (budową kierował architekt: P. Szczęśliwy). Daty „1600” i „1660” na fasadzie i w sieniach wskazują na dalszy przebieg robót budowlanych, które zakończyły się przebudowami i restauracjami w XIX i XX w.
Kamienica zbudowana została w XV w., do dziś zachowały się częściowo średniowieczne sklepienia i stropy. W XIX w. została gruntownie przebudowana, i jako taka daje wyobrażenie o zmianach, których architektura późnośredniowieczna doznawała we Lwowie w okresie panowania historyzmu. Budynek wzniesiony został w XVI w. Zachował charakterystyczne atrybuty gotyckie (plan budynku, sklepienia parteru), które na skutek XIX-wiecznej przebudowy w wystroju pierwszego, drugiego i trzeciego piętra zostały uzupełnione motywami historyzującymi. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Budynek datowany jest na XV w., zachowały się w nim częściowo sklepienia i stropy z okresu późnego średniowiecza. W XVIII w. nastąpiła przebudowa obiektu styli rokoko (autor projektu: F. Wenigowski). Architektura kamienicy jest połączeniem pozostałości stylu gotyckiego z późnym barokiem. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Kamienica mieszkalna doby baroku, zbudowana w XVIII w. na miejscu wcześniejszej zabudowy z okresu późnego średniowiecza i wczesnego renesansu przez F. Kulczyckiego. Zdobienia tego budynku są jednym z najbardziej wyrazistych we Lwowie przykładów dekoracji w stylu rokoko. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Jedna z typowych późnorenesansowych kamienic w centralnej części dawnego Lwowa, zbudowana w XVII w. i przebudowana w XIX w., wchodzi w skład kompleksu zabudowy północnego przęsła Rynku. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Dawna Kamienica Szolc-Wolfowiczów. Budynek jest znanym zabytkiem architektury lwowskiej doby późnego renesansu. Najważniejsze daty w historii budowy obiektu: 1570 r., przebudowa w połowie XVII w. i w połowie XVIII w. Kamienica Szolc-Wolfowiczów jest bardzo cennym obiektem ze względu na w pełni zachowane zdobienia rzeźbiarskie fasady z XVII w. Historyczna nazwa kamienicy – Kamienica Szolc-Wolfowiczów – pochodzi od nazwiska dawnych właścicieli budynku. Najważniejsze etapy budowy kamienicy miały miejsce w 1570 r., w połowie XVII w. i połowie XVIII w. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Budynek w przeszłości pełnił funkcje mieszkalne, obecnie użytkowany jest przez Lwowskie Muzeum Historyczne. Budynek mieszkalny, którego podstawowa bryła datowana jest na XV w. i pierwszą połowę XVI w., jest typowym przykładem zabudowy mieszkalnej Rynku doby późnego średniowiecza, adaptowanej z czasem na potrzeby muzeum (przebudowa z 1920 r.). Kamienica zbudowana została na zachodniej pierzei Rynku. Podstawowe etapy budowy: XV w., pierwsza połowa XVI w., przebudowa w 1920 r.
Kamienica jest typowym przykładem lwowskiej architektury mieszkalnej doby renesansu, z pozostałościami gotyckimi. Budowa miała miejsce w XV w., przebudowy w XVII w. Kamienica zbudowana została na zachodniej pierzei Rynku, ma plan wydłużonego ze wschodu na zachód prostokąta. Budynek wzniesiono w XV w., przebudowano na początku XVII w. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Kamienica datowana jest na lata 1766-1778, autorzy projektu:– H. Muradowicz, F. Kulczycki. Architektura tego budynku, będącego częścią zespołu późnośredniowiecznej zabudowy Rynku, jest przykładem klasycyzmu ostatniej ćwierci XVIII w. Budynek typu pałacowego, wzniesiony na zachodniej pierzei Rynku na miejscu dwóch dawnych kamienic. Budowa datowana jest na lata 1766-1778, autorzy projektu: – H. Muradowicz, F. Kulczycki. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Kamienica wzniesiona została w XVII w. Jej plan zachował cechy typowe dla wieku XV-XVI. Z czasem fasada została poddana gruntownej przebudowie w stylu art deco (1923, autor projektu: B. Wiktor, rzeźbiarz Z. Kurczyński). Kamienica zajmuje posesję na zachodniej pierzei Rynku. Wzniesiona została w XVII w. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Zajmuje narożną posesję na północnej pierzei Rynku. Ukończony w 1803 r., jest przykładem stylu empire. Mury zachowały częściowo pozostałości gotyckich konstrukcji datowanych na XV w. Budynek zajmuje narożną posesję na północnej pierzei Rynku. Fasada wschodnia wychodzi na ul. Drukarską. Kamienica wzniesiona została na miejscu dwóch starszych budynków z XV w. Przebudowa rozpoczęła się ok. 1800 r., prace zakończono w 1803 r., prace restauracyjne wykonano w 1934 r. Obecnie (2008) budynek mieszkalny.
Figura Neptuna znajduje się w północno-zachodnim rogu Rynku. Badacz lwowskiej rzeźby J. Birulow pisał: „Do najlepszych dzieł Hartmana Witwera (1774-1825) należą bez wątpienia cztery kamienne, wykonane z wapienia posągi na rogach Rynku – uosabiają alegorie Ziemi (figury Diany i Adonisa) oraz Wody (figury Neptuna i Amfitryty). Czas wykonania figur można określić na lata 1810-1814. Pierwsza wzmianka pisemna o posągach na Rynku pochodzi z 1815 roku. Rada miejska wydała wówczas rozporządzenie o ochronie posągów podczas tradycyjnego ukraińskiego święta Jordanu (poświęcenia wody)”.
Figura Amfitryty znajduje się w północno-zachodnim rogu Rynku. Badacz lwowskiej rzeźby J. Birulow pisał: „Do najlepszych dzieł Hartmana Witwera (1774-1825) należą bez wątpienia cztery kamienne, wykonane z wapienia posągi na rogach Rynku – uosabiają alegorie Ziemi (figury Diany i Adonisa) oraz Wody (figury Neptuna i Amfitryty). Czas wykonania figur można określić na lata 1810-1814. Pierwsza wzmianka pisemna o posągach na Rynku pochodzi z 1815 roku. Rada miejska wydała wówczas rozporządzenie o ochronie posągów podczas tradycyjnego ukraińskiego święta Jordanu (poświęcenia wody)”.
Figura Adonisa znajduje się w północno-wschodnim rogu Rynku. Badacz lwowskiej rzeźby J. Birulow pisał: „Do najlepszych dzieł Hartmana Witwera (1774-1825) należą bez wątpienia cztery kamienne, wykonane z wapienia posągi na rogach Rynku – uosabiają alegorie Ziemi (figury Diany i Adonisa) oraz Wody (figury Neptuna i Amfitryty). Czas wykonania figur można określić na lata 1810-1814. Pierwsza wzmianka pisemna o posągach na Rynku pochodzi z 1815 roku. Rada miejska wydała wówczas rozporządzenie o ochrnie posągów podczas tradycyjnego ukraińskiego święta Jordanu (poświęcenia wody)”.
Figura Diany znajduje się w południowowschodnim rogu Rynku. Badacz lwowskiej rzeźby J. Birulow pisał: „Do najlepszych dzieł Hartmana Witwera (1774-1825) należą bez wątpienia cztery kamienne, wykonane z wapienia posągi na rogach Rynku – uosabiają alegorie Ziemi (figury Diany i Adonisa) oraz Wody (figury Neptuna i Amfitryty). Czas wykonania figur można określić na lata 1810-1814. Pierwsza wzmianka pisemna o posągach na Rynku pochodzi z 1815 roku. Rada miejska wydała wówczas rozporządzenie o ochronie posągów podczas tradycyjnego ukraińskiego święta Jordanu (poświęcenia wody)”.
Pl. Rynek, 6 – dawna kamienica Korniakta albo Królewska
Pl. Rynek, 8 – dawna kamienica Bernatowiczowska
Pl. Rynek, 9 – dawny pałac arcybiskupi
Pl. Rynek, 10 – dawny pałac Lubomirskich
Pl. Rynek, 14 – dawna kamienica Massariego lub Wenecka
Pl. Rynek, 16 – dawna kamienica Mieszkowska
Pl. Rynek, 17 – dawna kamienica Francwenigowska
Pl. Rynek, 20 – dawna kamienica Kreizerowska
Pl. Rynek, 21 – dawna kamienica Dąbrowska
Pl. Rynek, 23 – dawna kamienica Szolc-Wolfowiczów
Pl. Rynek, 24 – dawna kamienica Massarych
Pl. Rynek, 28 – dawna kamienica Gepnerowska
Pl. Rynek, 29 – budynek mieszkalny (dawny pasaż Andriollego)
Pl. Rynek, 31 – budynek mieszkalny
Pl. Rynek, 45 – budynek mieszkalny
Pl. Rynok – Figura Neptuna
Pl. Rynok – Figura Amfitryty
Pl. Rynok – Figura Adonisa
Pl. Rynok – Figura Diany
Źródła
Charewiczowa Ł. Czarna kamienica i jej mieszkańcy. (Lwów, 1935. – S. 28.)
Czołowski A. Lwów za ruskich czasów. (Kwartalnik historyczny. Lwów. – 1891. Zeszyt IV. – S.779-812. )
Czołowski A. Historja Lwowa od założenia do roku 1600. (Lwów: Nakładem Koła TSL, 1925.)
Jaworski F. Z przechadzek po Rynku lwowskim (Kurjer lwowski. – 1907. – II. Dodatek świateczny. – S. 15.)
Jaworski F. Ratusz lwowski. - 1906.
Архітектура Львова: Час і стилі. XIII—XXI ст. (Львів: Центр Європи, 2008. — 720 с.)
Бевз. М. Урбаністичні трансформації центральної частини міста Львова у ХІХ-ХХ ст. // Архітектура Галичини ХІХ-ХХ століть. (Львів: ДУЛП, 1994. - С. 51-68)
Бевз М., Лінда С., Мартинюк-Медвецька А., : Дослідження архітектури кам’яниці на пл. Ринок, 12. (Львів: Інститут "Укрзахідпроектреставрація", 2002.- С. 157-163)
Диба Ю., Петрик В. Планувальна структура долокаційного Львова (Семінарій “Княжі часи”— Львів, 2002 р.– С. 40—59)
Вуйцик В., Липка Р. Зустріч зі Львовом. (Львів: Каменяр, 1987. – С. 47-48)
Вуйцик В. Державний історико-архітектурний заповідник у Львові. (Львів, 1991. – С. 31)
Зубрицький Д. Хроніка міста Львова. – 2-е вид. (Львів: Центр Європи, 2006. – 604 с.)
Мартинюк-Медвецька А. Ренесансні міщанські будинки Львова та Жовкви в контексті практики забудови міст Європи (Вісник НУ "ЛП", "Архітектура", 2000, № 410.- Львів: вид-во НУ "ЛП".- С. 107-113)
Мартинюк-Медвецька А. Збереженість давньої планувальної структури та елементів у кам’яниці № 45 на пл. Ринок у Львові (Вісник НУ "ЛП", "Архітектура", 2002, № 439.- Львів: вид-во НУ "ЛП".- С. 155-162)
Могитич, Іван (ред.) Володимир Вуйцик. Вибрані праці. (Львів, Вісник 14 Ін-ту Укрзахідпроектреставрація, 2004)
Могитич Р. Планувальна структура львівського Середмістя і проблеми його датування. (ЗНТШ, Т.ССХХVІІ. - Львів: вид. НТШ, 1994. С. 279-288)
Могитич Р. Проблеми початків львівського середмістя у світлі документів та історіографії // Урбаністично архітектурні проблеми міст Галичини. (Львів: Державний університет "Львівська політехніка", 1996. – СС. 91-93)
Рибчинський О. Архітектура забудови ринкових площ міст та містечок Галичини кінця XVIII - початку ХХ століття // Збірник НУ “Львівська політехніка”, “Архітектура”. (Львів, 2001. -№ 429. – С.174-177)
Рибчинський О. Ринкові площі як головний публічний простір Галицького міста // Містобудування та територіальне планування: Науково-технічний збірник. (К: КНУБА, 2009. – Вип.33. - С. 364-37)
Трегубова Т. О., Мих Р. М. Львів. Архітектурно-історичний нарис. (К: "Будівельник", 1989. – С. 57)
Яворський Ф. Про сірий Львів. (Львів: Центр Європи, 2012.)